Editorial
ટ્રેનિંગ દરમિયાન ઘાયલ અગ્નવીર, વળતર માટે દર બદર ભટકતો રહ્યો, સેનાએ તેને ‘ગેરહાજર’ કહીને બરતરફ કર્યો
ટ્રેનિંગ દરમિયાન ઘાયલ અગ્નવીર, વળતર માટે દર બદર ભટકતો રહ્યો, સેનાએ તેને ‘ગેરહાજર’ કહીને બરતરફ કર્યો
પહેલા અગ્નિવીર અને હવે રોજીરોટી મજૂર પ્રભજોત સિંહ અમર ઉજાલા સાથેની ખાસ વાતચીતમાં જણાવે છે કે તેને અગ્નિપથ યોજનામાં પ્રથમ બેચમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. તેના પિતા ટ્રક ડ્રાઈવર છે અને તેને બે ભાઈ અને બે બહેનો છે. તેના પિતા અને તે પરિવારમાં એકમાત્ર કમાનાર છે.પ્રભજોત સિંહ, 23, એક દૈનિક વેતન મજૂર છે, તેને 2022 માં અગ્નિપથ યોજના હેઠળ અગ્નિવીર તરીકે ભરતી કરવામાં આવ્યો હતો. અગ્નિપથ યોજના હેઠળ પ્રથમ બેચમાં ભરતી થયેલા પ્રભજોતને હાથ પર ઈજા થઈ ત્યારે તેણે માંડ 10 અઠવાડિયાની તાલીમ પૂરી કરી હતી અને તેને સારવાર માટે ઘરે મોકલવામાં આવ્યો હતો. 23 વર્ષનો હરજિન્દર સિંહ અને 22 વર્ષનો ગુરજીત સિંહ પણએવી જ એક વાર્તા છે. જ્યારે આ ત્રણેય જણ ફીટ થઈને ટ્રેનિંગ સેન્ટર પહોંચ્યા ત્યારે તેમને ‘ગેરહાજર’ જાહેર કરીને સેનામાંથી બહારનો રસ્તો બતાવ્યો હતો. દેશના વિવિધ પ્રાંતોમાં એવા ઘણા યુવકો છે જેઓ અગ્નિવીરની તાલીમ દરમિયાન ઘાયલ થયા હતા, પરંતુ તેમને વીમાનું વળતર નથી મળી રહ્યું. વિકલાંગતાની ટકાવારી મુજબ ન તો વળતર કે કોઈ એક્સ-ગ્રેશિયા રકમ પ્રાપ્ત થઈ નથી.
કેસ-1:
દૈનિક વેતન મજૂર તરીકે કામ કરવાની ફરજ પડી, એક મહિનાનો પગાર મેળવ્યોપહેલા અગ્નિવીર અને હવે રોજીરોટી મજૂર પ્રભજોત સિંહ અમર ઉજાલા સાથેની ખાસ વાતચીતમાં જણાવે છે કે તેને અગ્નિપથ યોજનામાં પ્રથમ બેચમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. તેના પિતા ટ્રક ડ્રાઈવર છે અને તેને બે ભાઈ અને બે બહેનો છે. પરિવારમાં તેના પિતા અને તે એક માત્ર કમાનાર છે. પંજાબના ગુરદાસપુર જિલ્લાના રહેવાસી પ્રભજોતનું કહેવું છે કે તેની તાલીમ 01 જાન્યુઆરી 2023થી શીખ રેજિમેન્ટ ટ્રેનિંગ સેન્ટર, રામગઢ (ઝારખંડ) ખાતે શરૂ થઈ હતી. જ્યારે તેની પસંદગી થઈ ત્યારે તેનો પરિવાર ઘણો ખુશ હતો. તેઓ પણ ભારતીય સેનામાં જોડાઈને ગર્વ અનુભવે છે કરતી હતી. શરૂઆતમાં બધું બરાબર ચાલતું હતું, 31 અઠવાડિયાની તાલીમના અઢી મહિના સારી રીતે પસાર થયા. પરંતુ 23 માર્ચ, 2023ના રોજ તેને ટ્રેનિંગ દરમિયાન ડાબા હાથ પર ઈજા થઈ હતી. તેમને રામગઢની જ મિલિટરી હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. જે બાદ તેને લખનઉ મોકલવામાં આવ્યો હતો. જ્યારે તેઓ ફિટ હોય ત્યારે પુનઃપ્રાપ્ત કરો જ્યારે તે ટેક્સ પછી પાછો ફર્યો ત્યારે તેને તાલીમ દરમિયાન ગેરહાજર જાહેર કરીને ઘરે મોકલી દેવામાં આવ્યો હતો. પ્રભજોત કહે છે કે તે પોતાની મરજીથી રજા પર ગયો ન હતો, તેને સારવાર માટે દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. પરંતુ રેજિમેન્ટ ટ્રેનિંગ સેન્ટરે તેને ગેરહાજર જાહેર કરીને સેનામાંથી બહારનો રસ્તો બતાવ્યો. તેણે કહ્યું કે તેને બળજબરીથી કેટલાક કાગળો પર સહી કરવાનું પણ કહેવામાં આવ્યું હતું, પરંતુતેઓએ ન કર્યું. તે કહે છે કે તે કાગળમાં લખેલું હતું કે હું મારી મરજીથી રજા પર ગયો હતો. તેને કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો તે સહી કરશે તો તેને આ લાભો મળશે અને એક્સ સર્વિસ મેનનો ક્વોટા મળશે. પરંતુ તેમને સહી કરી નથી. પરિણામે કોઈ પણ દસ્તાવેજ આપ્યા વિના તેને બહાર ફેંકી દેવામાં આવ્યો હતો. તેમને માત્ર એક મહિનાનો પગાર આપવામાં આવ્યો હતો. તેમનું કહેવું છે કે અધિકારીઓને તાલીમ કેન્દ્રોમાં અગ્નિવીરના નિયમો વિશે સંપૂર્ણ જાણકારી નથી.
કેસ-2: 42 દિવસ માટે માંદગીની રજા પર મોકલવામાં આવ્યો
પંજાબનો અન્ય એક અગ્નિવીર, ફિરોઝપુરના મુકિયાવલી ગામનો રહેવાસી 23 વર્ષીય હરજિન્દર સિંહ અમર ઉજાલાને કહે છે કે તે પણ અગ્નિપથ યોજનાની બીજી બેચમાં ભરતી થયો હતો અને તેની સેવા ફતેહગઢ (યુપી) શીખ લાઇટ ઇન્ફન્ટ્રીમાં હતી. પાંચ મહિના અને 10 દિવસની તાલીમ પૂર્ણ થઈ હતી. તેમની શપથ ગ્રહણ પરેડ આગામી થોડા દિવસોમાં થવાની હતી, પરંતુ બેટલ ફિઝિકલ એફિશિયન્સી ટેસ્ટ (BPET) દરમિયાન, જેમાં પાંચ કિમીની દોડનો સમાવેશ થાય છે, તે પડી ગયો અને તેના પગના ફેમર હાડકામાં ફ્રેક્ચર થયું. તેમને પ્રથમ ફતેહગઢ મિલિટરી હોસ્પિટલમાં સારવાર આપવામાં આવી હતી. તે પછી, તેનું લખનૌમાં ઓપરેશન થયું, જ્યાં તેના પગમાં પ્લેટ નાખવામાં આવી. તેને 42 દિવસ માટે માંદગીની રજા પર મોકલવામાં આવ્યો હતો અને ફરીથી કેન્દ્રમાં રિપોર્ટ કરવા કહેવામાં આવ્યું હતું. હરજિન્દર જણાવે છે કે તેને ઘણા દિવસો સુધી અહીં-ત્યાં ભાગવા માટે બનાવવામાં આવ્યો હતો. બાદમાં તેને તેના માતા-પિતાને બોલાવવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું. જ્યારે જ્યારે તેના માતા-પિતા આવ્યા, ત્યારે કાગળની કાર્યવાહી પૂર્ણ થઈ અને તેને ઘરે પરત મોકલી દેવામાં આવ્યો. તેને કહેવામાં આવ્યું હતું કે તે સતત 30 દિવસથી ‘ગેરહાજર’ હતો અને તેથી ટ્રેનિંગમાં પરત ફરી શક્યો ન હતો. તેને ન તો કોઈ અપંગતા પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવ્યું હતું કે ન તો કોઈ એક્સ-ગ્રેશિયાની રકમ. નવ મહિનાના પીએફ અને પગાર સહિત તેમને કુલ માત્ર 95 હજાર રૂપિયા આપવામાં આવ્યા હતા.
કેસ-3: તાલીમ પૂરી થવામાં સાત દિવસ બાકી હતા
પંજાબના ફતેહગઢ સાહિબના રામપુર ગામના રહેવાસી 22 વર્ષીય ગુરજીત સિંહને પણ 28 ડિસેમ્બર 2022ના રોજ અગ્નિપથ યોજના હેઠળ પ્રથમ બેચમાં દાખલ કરવામાં આવ્યો હતો. અમર ઉજાલા સાથે વાત કરતી વખતે, તે કહે છે કે તે શીખ લાઇટ ઇન્ફન્ટ્રી, ફતેહગઢ (યુપી)માં પણ તાલીમ લઈ રહ્યો હતો. તેની ટ્રેનિંગ પૂરી થવામાં માત્ર સાત દિવસનો સમય લાગ્યો હતો. માત્ર દિવસો બાકી હતા અને તેમની શપથ પરેડ 17મી જૂને થવાની હતી. પરંતુ તે 09 જૂન 2023ના રોજ તાલીમ દરમિયાન ઘાયલ થયો હતો. તેની ગરદનના ફેમરમાં ફ્રેક્ચર હતું. તેમને લખનૌની બેઝ હોસ્પિટલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા, જ્યાં તેમનું ઓપરેશન કરવામાં આવ્યું હતું. તે બે મહિના સુધી હોસ્પિટલમાં રહ્યો. તે કહે છે કે તે એવું કહેવામાં આવ્યું હતું કે તેને બહાર બેસાડવામાં આવ્યો ન હતો. તેને ખાલી અયોગ્ય જાહેર કરીને ઘરે મોકલી દેવામાં આવ્યો. ગુરજીત કહે છે કે તેને કહેવામાં આવ્યું હતું કે અગ્નિવીરના કેસમાં તે ફિટ છે કે અનફિટ. તે 30 દિવસ સુધી હોસ્પિટલમાં રહ્યો અને તેને રજા પર જાહેર કરીને ઘરે મોકલી દેવામાં આવ્યો. તેનું કહેવું છે કે તેને કોઈ મદદ મળી નથી. ન તો તેને આર્મી દ્વારા એક્સ-ગ્રેશિયા, વીમો કે ડિસેબિલિટી ટકાવારીમાં કોઈ વળતર આપવામાં આવ્યું હતું. તે કહે છે કે તેની સાથે બીજા પણ ઘણા યુવાનો છે જે આવી જ પીડામાંથી પસાર થયા છે.
કેસ-4: ફિટ થયા પછી પણ પ્રવેશ આપવામાં આવ્યો નથી
રાજસ્થાનના ભરતપુરના રહેવાસી સંદીપ સિંહની કહાની પણ આવી જ છે. તે જણાવે છે કે તે અગ્નિપથ યોજનાની પ્રથમ બેચમાં રાજપૂત રેજિમેન્ટ, ફતેહગઢમાં પણ ભરતી થયો હતો. તેના તમામ ટેસ્ટ પૂર્ણ થઈ ગયા હતા અને ટ્રેનિંગ પૂરી થવામાં માત્ર 17 દિવસ બાકી હતા. પરંતુ અંતિમ BPET ટેસ્ટ પૂર્ણ થયા બાદ તેને પગમાં ફ્રેક્ચર થયું હતું. તે કહે છે કે તેને સામાન્ય ફ્રેક્ચર થયું હતું. તે 30 દિવસ સુધી મિલિટરી હોસ્પિટલમાં રહ્યો. તેણે કહ્યું કે તે કેન્દ્રમાં પાછા જવા માંગે છે. તેને ઓપરેશન કરાવવા માટે કહેવામાં આવ્યું. પરંતુ તેણે ના પાડી. જે બાદ તેને બળજબરીથી 40 દિવસની બીમારીની રજા પર મોકલી દેવામાં આવ્યો હતો. માંદગી રજા પૂર્ણ થયા પછી તેને લશ્કરી હોસ્પિટલમાં બોલાવવામાં આવ્યો. જ્યાં તબીબોએ તેને ફિટ જાહેર કરી (શેપ-1) સેન્ટર મિલિટરી હોસ્પિટલ, ફતેહગઢમાં મોકલી આપ્યો હતો. તે કહે છે કે તેઓ તેને એક મહિના સુધી અહીં અને ત્યાં દોડાવતા રહ્યા. ત્યાંથી તે સેન્ટર ગયો, જ્યાં તે થોડા દિવસો રહ્યો. જ્યાં તેઓને 30 દિવસની નિયમિત રજા પર જવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું.ઘરે મોકલવામાં આવ્યો હતો. તે કહે છે કે તેને કારણ આપવામાં આવ્યું હતું કે નિયમો મુજબ તે 30 દિવસથી ટ્રેનિંગમાંથી બહાર છે, તેથી ફિટ થયા પછી પણ તે પરત ફરી શકે તેમ નથી. તે કહે છે કે હું બળજબરીથી રજા પર ગયો નથી. એ મારી મજબૂરી હતી. કોઈપણ વળતર આપ્યા વિના લોકોને ઘરે મોકલી રહ્યા છે તે જ સમયે, આ મામલે, એક્સ-સર્વિસ મેન્સ ગ્રિવેન્સ સેલ, મોહાલીના પ્રમુખ નિવૃત્ત લેફ્ટનન્ટ કર્નલ એસએસ સોહીએ અમર ઉજાલાને જણાવ્યું કે આવા કેટલાક કિસ્સા પ્રકાશમાં આવતાં તેમણે આર્મી ચીફને એક પત્ર પણ લખ્યો છે, જેમાં તેમણે આવા ફાયર વોરિયર્સને ન્યાય આપવાની માંગ કરી છે. તેમનું કહેવું છે કે આર્મી, નેવી અને એરફોર્સમાં આપણા અગ્નિશામકો સાથે અમાનવીય અન્યાય થઈ રહ્યો છે. અગ્નિપથ યોજના હેઠળ અગ્નિવીરની તાલીમનો સમયગાળો ઘટાડીને 6 મહિના કરવામાં આવ્યો છે. જેના કારણે તેમના પર કામગીરીનું દબાણ વધ્યું છે અને આ દબાણને કારણે 800 ભરતી કરનારાઓની બેચમાંથી 7-10 અગ્નિવીરોને ઘણીવાર ઇજા/ફ્રેક્ચર થાય છે. બની. ઇજાગ્રસ્તોને 30 દિવસથી વધુ સારવાર માટે હોસ્પિટલમાં (ડ્યુટી પર) દાખલ કરવામાં આવે છે અને તેમની વિકલાંગતા માટે કોઈ વળતર આપવામાં આવ્યા વિના તેમને ઘરે મોકલી દેવામાં આવે છે. તેમનું કહેવું છે કે નીચલા સ્તરે આ યોજના વિશે કોઈ માહિતી નથી. તમારી ઈચ્છા મુજબ નિયમો બનાવવામાં આવી રહ્યા છે. તાલીમ દરમિયાન ઈજા થવા પર ન તો કોઈ વિકલાંગતાનું પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવી રહ્યું છે કે ન તો કોઈ વળતર આપવામાં આવી રહ્યું છે.
માતા-પિતા પર બોજ બનવા મજબૂર
રિટાયર્ડ લેફ્ટનન્ટ કર્નલ એસએસ સોહીનું કહેવું છે કે નિયમો અનુસાર જો કોઈ સૈનિક ટ્રેનિંગ કે નોકરી દરમિયાન ઈજાગ્રસ્ત થાય છે, તો સારવાર બાદ જો તે ફિટ થઈ જાય છે, તો તેણે ફરીથી જોડાવું જોઈએ. તે જ સમયે, જો તે અયોગ્ય છે, તો તબીબી બોર્ડ પાસેથી તેની વિકલાંગતાની ટકાવારી નક્કી કરો. તેને વળતર મળવું જોઈએ. પરંતુ ફાયરમેનના કિસ્સામાં આવું થતું નથી. જો તેઓ અયોગ્ય બની જાય તો તેમને વળતર આપવાને બદલે તેમના માતા-પિતા પર બોજ બનવાની ફરજ પાડવામાં આવી રહી છે. તે કહે છે કે ન તો તેને સેના દ્વારા કોઈ વિકલાંગતા પ્રમાણપત્ર આપવામાં આવી રહ્યું છે, જેથી તે કરી શકે સરકારી નોકરીમાં જોડાવા માટે ન તો કોઈ વળતર કે વીમો કે એક્સ-ગ્રેશિયાની રકમ આપવામાં આવી રહી છે. તેને 10-12 હજાર રૂપિયાની નોકરી કરવાની ફરજ પડી છે. તેમનું કહેવું છે કે અગ્નવીર બનેલા મોટાભાગના બાળકો ગરીબ પરિવારમાંથી આવે છે. તેમની સાથે અન્યાય કરીને લશ્કરી કમાન્ડરો તેમને રોજીરોટી તરીકે કામ કરવા મજબૂર કરી રહ્યા છે. આર્મી ભરતીથી વિપરીત, તેઓ રીલીઝ મેડિકલ બોર્ડ (RMB) ને આધિન નથી. તેમનું કહેવું છે કે આ અગ્નિશામકોને 48 લાખ, 44 રૂપિયાનો વીમો આપવામાં આવ્યો હતો રૂ. 1 લાખનું એક્સ-ગ્રેશિયા વળતર અને બાકીની સેવા અવધિની ચુકવણી મેળવવી જોઈએ
જો 30 દિવસ સુધી ગેરહાજર રહેશો તો સેનામાં પરત નહીં આવે
જ્યારે અમે આ મામલે આર્મીના પીઆરઓ સાથે વાત કરી તો તેમણે તાત્કાલિક કંઈપણ કહેવાનો ઈન્કાર કર્યો અને ઈમેલ મોકલવાનું કહ્યું અને કહ્યું કે સેના તરફથી જવાબ મળ્યા બાદ જ તેઓ કંઈપણ કહી શકશે. (તેમનો જવાબ આવશે ત્યારે વાર્તા અપડેટ કરવામાં આવશે. દરમિયાન દિલ્હીમાં લશ્કરી સૂત્રોનું કહેવું છે કે નિયમો મુજબ આ મુજબ, અગ્નિવીર કોઈપણ કારણસર 30 દિવસ સુધી ગેરહાજર રહે તો તેમને ફરીથી સેનામાં સામેલ કરવામાં આવતા નથી. સેનાના એક અધિકારીએ કહ્યું કે ઘણા યુવાનોએ આર્મીને પત્રો મોકલીને અપીલ કરી છે કે જો તેઓ તાલીમ દરમિયાન ઈજાગ્રસ્ત થયા હોય અથવા ફ્રેક્ચર થયા હોય તો શું તેમને તબીબી કારણોસર રજા પર જવા દેવા જોઈએ? આ કિસ્સામાં, આગામી બેચમાં તાલીમ માટે તક મળી શકે છે. સૂત્રોએ જણાવ્યું કે આ શક્ય નથી. કોઈ અગ્નિવીરને બીજી બેચમાં મૂકી શકાય નહીં. તેમણે કહ્યું કે અમે એ સુનિશ્ચિત કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છીએ કે નાની ઈજાના કિસ્સામાં તાલીમાર્થીઓએ વર્ગોનો અભ્યાસ કરવો જોઈએ અને પછીથી શારીરિક તાલીમ લેવી જોઈએ. તે જ સમયે, ગંભીર ઇજાના કિસ્સામાં પણ આ કરવું શક્ય બનશે નહીં.
આ લાભો ચાર વર્ષની સેવા દરમિયાન અપંગતા પર ઉપલબ્ધ થશે
અગ્નિશામકોની તાલીમ દરમિયાન વિકલાંગતા અંગે કોઈ સ્પષ્ટ નિયમ નથી. જો કોઈ અગ્નિવીરને તાલીમ દરમિયાન ઈજા થઈ કે ફ્રેક્ચર થઈ જાય તો તેને સારવાર આપીને ઘરે પરત મોકલવામાં આવે છે. ચાર વર્ષ ત્યાં કામ કર્યું અગ્નિવીર દરમિયાન, જો વ્યક્તિને વિકલાંગતાના કારણે પરમેનન્ટ લોઅર મેડિકલ કેટેગરી (LMC)માં મૂકવામાં આવે છે, તો સત્તાવાળાઓ વિકલાંગતા/જવાબદારીની ટકાવારીની આકારણી કરશે. વિકલાંગતાના કિસ્સામાં (સેવાની શરતોને કારણે એટ્રિબ્યુટેબલ/વધેલી), એક એકમ રકમ એક્સ-ગ્રેશિયા રકમ આપવામાં આવશે. 20 થી 49 ટકા વિકલાંગતાની ટકાવારીના આધારે 50 ટકા, 20 થી 49 ટકાના દરે 75 ટકા અને 76 થી 100 ટકાના દરે 100 ટકાના દરે કમ્પ્યુટિંગ વિકલાંગતા વળતર આપવામાં આવશે.