Gujarat
ત્રણ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને પ્રિ-સ્કૂલમાં જવા દબાણ કરવું ગેરકાયદેસર
ગુજરાત હાઈકોર્ટ કહે છે કે જે માતા-પિતા ત્રણ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને ‘પ્રિ-સ્કૂલ’માં જવા દબાણ કરે છે તેઓ ‘ગેરકાયદેસર કૃત્ય’ કરી રહ્યા છે. શૈક્ષણિક સત્ર 2023-24 માટે વર્ગ-1માં પ્રવેશ માટે લઘુત્તમ વય મર્યાદા છ વર્ષ નક્કી કરવાના રાજ્ય સરકારના નિર્ણયને પડકારતી અરજીઓના બેચને ફગાવી દેતી વખતે કોર્ટે આ જણાવ્યું હતું. શૈક્ષણિક સત્ર 2023-24માં વર્ગોમાં પ્રવેશ માટેની વયમર્યાદા નિર્ધારિત કરતી રાજ્ય સરકારની 31મી જાન્યુઆરી, 2020ની સૂચનાને એવા બાળકોના માતા-પિતાના એક જૂથ દ્વારા પડકારવામાં આવી હતી કે જેમણે 1 જૂન, 2023ના રોજ છ વર્ષની ઉંમર પ્રાપ્ત કરી ન હોય. .
ચીફ જસ્ટિસ સુનિતા અગ્રવાલ અને જસ્ટિસ એનવી અંજારિયાની ડિવિઝન બેન્ચે તાજેતરના આદેશમાં કહ્યું- ત્રણ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને પ્રિ-સ્કૂલમાં જવા માટે દબાણ કરવું એ માતાપિતાનું, જે અમારી સમક્ષ અરજદાર છે, તેમનું ગેરકાયદેસર કૃત્ય છે. કોર્ટે કહ્યું કે અરજદારો કોઈપણ પ્રકારની હળવાશ માંગી શકતા નથી કારણ કે તેઓ શિક્ષણ અધિકાર અધિનિયમ, 2009 અને શિક્ષણ અધિકાર નિયમો (RTE) 2012ના આદેશનું ઉલ્લંઘન કરવા માટે દોષિત છે.
પ્રી-સ્કૂલ પ્રવેશ પ્રક્રિયા સંબંધિત RTE નિયમો 2012 ના નિયમ 8ને ટાંકીને, કોર્ટે કહ્યું કે પ્રી-સ્કૂલ આ વર્ષે 1 જૂનના રોજ ત્રણ વર્ષની ઉંમરે ન પહોંચી હોય તેવા બાળકને પ્રવેશ આપશે નહીં. રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 જણાવે છે કે છ વર્ષથી નીચેના બાળકોને ‘પ્રારંભિક બાળ સંભાળ અને શિક્ષણ’ની જરૂર છે.
જે બાળકોના માતા-પિતાએ પિટિશન દાખલ કરી હતી તેઓને ત્રણ વર્ષ પૂરા થાય તે પહેલા જ પ્રિસ્કુલમાં દાખલ કરવામાં આવ્યા હતા. RTE નિયમો, 2012 માં પૂર્વશાળામાં પ્રવેશ માટે નિર્ધારિત લઘુત્તમ વય, જે ગુજરાતમાં 18 ફેબ્રુઆરી, 2012 થી લાગુ કરવામાં આવી છે. અરજદારોએ જણાવ્યું હતું કે તેઓ વર્તમાન શૈક્ષણિક સત્રની કટ-ઓફ તારીખ તરીકે 1 જૂનની સેટિંગને પડકારવા માગે છે કારણ કે તે વર્તમાન શૈક્ષણિક સત્રમાં રાજ્યના લગભગ નવ લાખ બાળકોને તેમના શિક્ષણના અધિકારથી વંચિત કરશે. તેણે કોર્ટ પાસેથી નિર્દેશ માંગ્યો હતો કે જે બાળકોએ પૂર્વશાળામાં ત્રણ વર્ષ પૂરા કર્યા છે પરંતુ 1 જૂન, 2023 સુધીમાં છ વર્ષ પૂર્ણ કર્યા નથી, તેમને પ્રવેશ માટે મુક્તિ આપવામાં આવે.
અરજદારોએ દલીલ કરી હતી કે પ્રવેશનો ઇનકાર કરવો એ બંધારણની કલમ 21A અને શિક્ષણ અધિકાર અધિનિયમ, 2009 હેઠળના શિક્ષણના અધિકારનું ઉલ્લંઘન હશે. આના પર, કોર્ટે કહ્યું કે કલમ 21A ની બંધારણીય જોગવાઈ અને RTE એક્ટ, 2009ની કલમ 3 દ્વારા બાળકને આપવામાં આવેલા અધિકારો છ વર્ષની ઉંમર પૂર્ણ થયા પછી શરૂ થાય છે. કોર્ટે નોંધ્યું કે શિક્ષણ પરની રાષ્ટ્રીય નીતિ, 2020 એ માન્યતા આપી છે કે છ વર્ષથી નીચેના બાળકોને ‘પ્રારંભિક બાળ સંભાળ અને શિક્ષણ’ની જરૂર છે. આવી સ્થિતિમાં માતા-પિતાની દલીલ યોગ્ય ગણી શકાય નહીં.