National
સુપ્રીમ કોર્ટે ગુજરાત સરકારના નિર્ણયને કર્યો રદ, ફરી જેલમાં જશે બિલ્કીસ બાનોના દોષિતો
આ કેસમાં, બિલ્કીસની અરજી સાથે, ભારતીય કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી-માર્કસિસ્ટ (સીપીઆઈ-એમ) નેતા સુભાશિની અલી, સ્વતંત્ર પત્રકાર રેવતી લાલ અને લખનૌ યુનિવર્સિટીના ભૂતપૂર્વ વાઇસ ચાન્સેલર રૂપરેખા વર્મા અને અન્યોએ સજામાં છૂટછાટને પડકારતી પીઆઈએલ દાખલ કરી છે. તૃણમૂલ કોંગ્રેસના નેતા મહુઆ મોઇત્રાએ પણ સજાની માફી અને દોષિતોની અકાળે મુક્તિ સામે પીઆઈએલ દાખલ કરી છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે સોમવારે 2002ના ગુજરાત રમખાણો દરમિયાન બિલકિસ બાનો ગેંગ રેપ અને તેમના પરિવારના સાત સભ્યોની હત્યાના કેસમાં 11 દોષિતોની સજાની માફીને પડકારતી અરજીઓ પર મોટો ચુકાદો આપ્યો હતો. સુપ્રીમ કોર્ટે 11 દોષિતોની સમય પહેલા મુક્તિના આદેશને રદ કરી દીધો છે. 11 દોષિતોની સમય પહેલા મુક્તિને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકારવામાં આવી હતી.
સુપ્રીમ કોર્ટે ગુજરાત સરકારના નિર્ણયને રદ કર્યો છે
સોમવારે જસ્ટિસ બી.વી. જસ્ટિસ નાગરથના અને જસ્ટિસ ઉજ્જવલ ભુઈયાની સ્પેશિયલ બેન્ચે આ ચુકાદો સંભળાવ્યો. અરજી પર સુનાવણી કરતી વખતે કોર્ટે તમામ દોષિતોને આપવામાં આવેલી માફી રદ કરી દીધી હતી. ગુજરાત સરકારે ગયા વર્ષે આ કેસમાં 11 દોષિતોને મુક્ત કર્યા હતા. હવે કોર્ટના નિર્ણય બાદ તમામ 11 દોષિતોને જેલમાં પાછા જવું પડશે. ગુજરાત સરકારના નિર્ણયને ઉલટાવીને બેન્ચે જણાવ્યું હતું કે ગુજરાત રાજ્ય દ્વારા સત્તાનો ઉપયોગ સત્તાના દુરુપયોગ અને સત્તાના દુરુપયોગનું ઉદાહરણ છે.
બે સપ્તાહમાં જેલ સત્તાધીશોને જાણ કરવા સૂચના
સુપ્રીમ કોર્ટે તમામ 11 દોષિતોને બે સપ્તાહની અંદર જેલ સત્તાવાળાઓને રિપોર્ટ કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો છે. ખંડપીઠે એમ પણ કહ્યું હતું કે આ કોર્ટની ફરજ છે કે તેઓ મનસ્વી આદેશોને જલદીથી સુધારે અને જાહેર વિશ્વાસનો પાયો જાળવી રાખે.
ગુજરાત સરકાર અંગે કોર્ટની કડક ટિપ્પણી
જસ્ટિસ નાગરથનાએ ચુકાદો સંભળાવતા કહ્યું કે પ્લેટોએ કહ્યું હતું કે સજા બદલો લેવા માટે નથી પરંતુ સુધારણા માટે છે. ઉપચારાત્મક સિદ્ધાંતમાં, સજાની તુલના દવા સાથે કરવામાં આવે છે; જો કોઈ ગુનેગારને સાજો કરી શકાય છે, તો તેને મુક્ત કરવો જોઈએ. આ સુધારાત્મક સિદ્ધાંતનો આધાર છે. પરંતુ પીડિતાના અધિકારો પણ મહત્વપૂર્ણ છે. સ્ત્રીઓ સન્માનને પાત્ર છે. શું મહિલાઓ સામેના જઘન્ય અપરાધોમાં ઈમ્યુનિટી આપી શકાય? આ એવા મુદ્દાઓ છે જે ઉભા થાય છે.
જસ્ટિસ નાગરથનાએ કહ્યું, “અમે યોગ્યતા અને જાળવણીક્ષમતા બંને પર રિટ પિટિશન પર વિચારણા કરવા આગળ વધીએ છીએ. આ મામલે બંને પક્ષકારોને સાંભળ્યા પછી, નીચેના મુદ્દાઓ બહાર આવે છે: 1. શું પીડિતા દ્વારા કલમ 32 હેઠળ દાખલ કરવામાં આવેલી રિટ પિટિશન મેન્ટેનેબલ છે કે કેમ? 2. શું ઇમ્યુનિટી ઓર્ડર પર સવાલ ઉઠાવતી PILs જાળવવા યોગ્ય છે? 3. શું ગુજરાત સરકાર ઇમ્યુનિટી ઓર્ડર પસાર કરવા માટે સક્ષમ હતી? 4. કાયદા મુજબ દોષિતોને માફીના આદેશ આપવામાં આવ્યા હતા?
સર્વોચ્ચ અદાલતે જણાવ્યું હતું કે 13 મે, 2022નો ચુકાદો (જેણે ગુજરાત સરકારને દોષિતોને માફી આપવા અંગે વિચારવાનો નિર્દેશ આપ્યો હતો) કોર્ટમાં “છેતરપિંડી કરીને” અને ભૌતિક તથ્યો છુપાવીને મેળવ્યો હતો. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે દોષિતોએ હાથ સાફ કરીને કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો ન હતો. આપેલ છે કે રાજ્ય (જ્યાં ગુનેગાર પર કેસ ચલાવવામાં આવે છે અને સજા કરવામાં આવે છે) દોષિતોની માફીની અરજી પર નિર્ણય લેવા માટે સક્ષમ છે. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે ગુજરાત આમ કરવા સક્ષમ નથી.
જસ્ટિસ બી. જસ્ટિસ વી. નાગરથ્ના અને જસ્ટિસ ઉજ્જવલ ભુયાનની બેન્ચે 11 દિવસની સુનાવણી બાદ દોષિતોની સજાની માફીને પડકારતી અરજીઓ પર ગયા વર્ષે 12 ઑક્ટોબરે પોતાનો આદેશ અનામત રાખ્યો હતો. નિર્ણય અનામત રાખતી વખતે, સુપ્રીમ કોર્ટે કેન્દ્ર અને ગુજરાત સરકારોને 16 ઓક્ટોબર સુધીમાં 11 દોષિતોની સજા માફ કરવા અંગેના મૂળ રેકોર્ડ્સ સબમિટ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો. કોર્ટે ગયા વર્ષે સપ્ટેમ્બરમાં કેસની સુનાવણી કરતી વખતે પૂછ્યું હતું કે શું દોષિતોને માફી માંગવાનો મૂળભૂત અધિકાર છે?
બાનો કેસમાં ગુજરાત સરકાર અંગે SCની ટિપ્પણી
સર્વોચ્ચ અદાલતે, અગાઉની સુનાવણી દરમિયાન, ગુજરાત સરકારને કહ્યું હતું કે રાજ્ય સરકારોએ દોષિતોને માફી આપવા માટે “પસંદગીયુક્ત અભિગમ” ન અપનાવવો જોઈએ અને દરેક કેદીઓને સમાજ સાથે સુધારણા અને પુનઃ એકીકરણ કરવાની તક આપવી જોઈએ.
આ કેસમાં, બિલ્કીસની અરજી સાથે, કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા-માર્કસિસ્ટ (સીપીઆઈ-એમ)ના નેતા સુભાશિની અલી, સ્વતંત્ર પત્રકાર રેવતી લાલ અને લખનૌ યુનિવર્સિટીના ભૂતપૂર્વ વાઇસ ચાન્સેલર રૂપરેખા વર્મા અને અન્યોએ સજામાં છૂટછાટને પડકારતી પીઆઈએલ દાખલ કરી છે. તૃણમૂલ કોંગ્રેસના નેતા મહુઆ મોઇત્રાએ પણ સજાની માફી અને દોષિતોની અકાળે મુક્તિ સામે પીઆઈએલ દાખલ કરી છે.
શું છે સમગ્ર મામલો?
કોમી રમખાણો દરમિયાન જ્યારે તેના પર સામૂહિક બળાત્કાર થયો ત્યારે બિલ્કીસ બાનો 21 વર્ષની અને પાંચ મહિનાની ગર્ભવતી હતી. રમખાણો દરમિયાન માર્યા ગયેલા પરિવારના સાત સભ્યોમાં તેની ત્રણ વર્ષની પુત્રીનો સમાવેશ થાય છે.
ગયા વર્ષે 15 ઓગસ્ટના રોજ તમામ 11 દોષિતોને માફી આપવામાં આવી અને મુક્ત થયા પછી તરત જ, સામાજિક કાર્યકરો અને રાજકારણીઓએ સર્વોચ્ચ અદાલતમાં ઘણી અરજીઓ દાખલ કરી હતી. બિલ્કીસ નવેમ્બરમાં સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગઈ હતી.
દોષિતોએ કોર્ટમાં કહ્યું હતું કે તેઓ પહેલાથી જ ઘણું સહન કરી ચૂક્યા છે અને 14 વર્ષથી વધુ જેલમાં વિતાવ્યા છે. દોષિતોએ કહ્યું હતું કે તેમને તેમના પરિવારના સભ્યો સાથે ફરી મળવાની મંજૂરી આપવી જોઈએ. તેમની સ્વતંત્રતા છીનવી ન લેવી જોઈએ તેવી વિનંતી કરતાં, તેમણે કહ્યું હતું કે અદાલતે સુધારાત્મક અભિગમ અપનાવવો જોઈએ અને તેમને પોતાને સુધારવાની તક આપવી જોઈએ.