National
વર્તમાન સંસદ ભવનમાં શું ખામીઓ છે, નવું શા માટે જરૂરી હતું, શું બદલાશે?
5 ઓગસ્ટ, 2019 ના રોજ, લોકસભા અને રાજ્યસભા બંનેએ સરકારને સંસદ માટે નવી ઇમારત બાંધવા વિનંતી કરી હતી. આ પછી, 10 ડિસેમ્બર 2020 ના રોજ, વડા પ્રધાન મોદીએ નવી સંસદ ભવનનો શિલાન્યાસ કર્યો.
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી 28 મેના રોજ નવનિર્મિત સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન કરશે. ગયા ગુરુવારે, લોકસભાના સ્પીકર ઓમ બિરલાએ વડા પ્રધાનને મળ્યા હતા અને તેમને નવા સંસદ ભવનનું ઉદ્ઘાટન કરવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. લોકસભા સચિવાલયના જણાવ્યા અનુસાર નવા સંસદ ભવનનું નિર્માણ હવે પૂર્ણ થઈ ગયું છે.
નવા સંસદ ભવનનું બાંધકામ ક્યારે શરૂ થયું?
5 ઓગસ્ટ, 2019 ના રોજ, લોકસભા અને રાજ્યસભા બંનેએ સરકારને સંસદ માટે નવી ઇમારત બાંધવા વિનંતી કરી હતી. આ પછી, 10 ડિસેમ્બર 2020 ના રોજ, વડા પ્રધાન મોદીએ નવી સંસદ ભવનનો શિલાન્યાસ કર્યો. નવનિર્મિત સંસદ ભવન રેકોર્ડ સમયમાં ગુણવત્તા સાથે બનાવવામાં આવ્યું છે.
નવી સંસદ ભવન બનાવવાની જરૂર કેમ પડી?
ભારતની લોકતાંત્રિક ભાવનાનું પ્રતીક, સંસદ ગૃહ સેન્ટ્રલ વિસ્ટાના કેન્દ્રમાં આવેલું છે. વર્તમાન સંસદ ગૃહ, બ્રિટિશ આર્કિટેક્ટ્સ સર એડવિન લ્યુટિયન્સ અને હર્બર્ટ બેકર દ્વારા ડિઝાઇન કરવામાં આવ્યું છે, તે વસાહતી-યુગની ઇમારત છે જેને બનાવવામાં છ વર્ષ (1921-1927) લાગ્યા હતા. અસલમાં ‘હાઉસ ઓફ પાર્લામેન્ટ’ તરીકે ઓળખાતું, આ બિલ્ડિંગમાં બ્રિટિશ સરકારની લેજિસ્લેટિવ કાઉન્સિલ કાર્યરત હતી. વધુ જગ્યાની માંગને પહોંચી વળવા માટે, વર્ષ 1956માં સંસદ ભવનમાં વધુ બે માળ ઉમેરવામાં આવ્યા હતા. ભારતના 2,500 વર્ષના સમૃદ્ધ વારસાને પ્રદર્શિત કરવા માટે સંસદ મ્યુઝિયમને વર્ષ 2006માં ઉમેરવામાં આવ્યું હતું. આધુનિક સંસદના હેતુને અનુરૂપ બિલ્ડિંગમાં વ્યાપક ફેરફાર કરવો પડ્યો.
બિલ્ડિંગના આકાર વિશે પ્રારંભિક ચર્ચાઓ પછી, બંને આર્કિટેક્ટ્સ, હર્બર્ટ બેકર અને સર એડવિન લ્યુટિયન્સ દ્વારા ગોળાકાર આકારને અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવ્યું હતું, કારણ કે તે કાઉન્સિલ હાઉસને કોલેજિયમ ડિઝાઇનની અનુભૂતિ આપશે. એવું માનવામાં આવે છે કે મોરેના, (મધ્યપ્રદેશ) ખાતેના ચૌસથ યોગિની મંદિરના અનન્ય ગોળાકાર આકારથી પરિષદ ભવનની રચના પ્રેરિત થઈ હતી, જો કે તેના માટે કોઈ ઐતિહાસિક પુરાવા નથી.
સંસદ ભવનનું નિર્માણ વર્ષ 1921 માં શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું અને વર્ષ 1927 માં તેનો ઉપયોગ કરવામાં આવ્યો હતો. તે લગભગ 100 વર્ષ જૂની હેરિટેજ ગ્રેડ-1 બિલ્ડિંગ છે. વર્ષોથી, સંસદીય કાર્યો અને તેમાં કામ કરતા લોકો અને મુલાકાતીઓની સંખ્યામાં અનેકગણો વધારો થયો છે. સંસદ ભવનની મૂળ ડિઝાઈનનો કોઈ રેકોર્ડ કે દસ્તાવેજ નથી. તેથી, નવા બાંધકામો અને ફેરફારો હંગામી ધોરણે કરવામાં આવ્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, સેન્ટ્રલ હોલના ગુંબજને 1956માં બિલ્ડીંગના બાહ્ય ગોળાકાર ભાગમાં બાંધવામાં આવેલા બે નવા માળ દ્વારા છુપાવવામાં આવ્યો છે અને આનાથી મૂળ ઈમારતનો આગળનો ભાગ બદલાઈ ગયો છે. આ ઉપરાંત સંસદના બંને ગૃહોના ચેમ્બરમાં જાળીની બારીઓના આવરણથી કુદરતી પ્રકાશ ઓછો થયો છે. તેથી, તે વધુ પડતા દબાણ અને વધુ પડતા ઉપયોગના સંકેતો દર્શાવે છે અને તે જગ્યા, સુવિધાઓ અને ટેકનોલોજી જેવી હાલની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવામાં સક્ષમ નથી.
નવું સંસદ ભવન અસ્તિત્વમાં આવવાના ઘણા મુખ્ય કારણો છે જેમ કે
સાંસદો માટે સાંકડો બેઠક વિસ્તાર: વર્તમાન બિલ્ડીંગ ક્યારેય સંપૂર્ણ લોકશાહી માટે દ્વિગૃહ ધારાસભાને સમાવવા માટે બનાવવામાં આવી ન હતી. 1971ની વસ્તી ગણતરીના આધારે કરાયેલા સીમાંકનના આધારે લોકસભા બેઠકોની સંખ્યા 545 પર યથાવત રહી. 2026 પછી તેમાં નોંધપાત્ર વધારો થવાની ધારણા છે કારણ કે કુલ બેઠકોની સંખ્યા પર સ્થિરતા 2026 સુધી જ છે. બીજી પંક્તિની બહાર કોઈ ડેસ્ક સાથે બેઠક વ્યવસ્થા ચુસ્ત અને બોજારૂપ છે. સેન્ટ્રલ હોલમાં માત્ર 440 વ્યક્તિઓની બેઠક ક્ષમતા છે. સંયુક્ત સત્રો હોય ત્યારે મર્યાદિત બેઠકોની સમસ્યા વધુ વકરી છે. હલનચલન માટે મર્યાદિત જગ્યાને કારણે તે એક મોટું સુરક્ષા જોખમ પણ છે.
ચુસ્ત ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: વર્ષોથી, પાણી પુરવઠાની લાઈનો, ગટરલાઈન, એર કન્ડીશનીંગ, ફાયર ફાઈટીંગ, સીસીટીવી, ઓડિયો વિડીયો સીસ્ટમ જેવી સેવાઓ ઉમેરવામાં આવી હતી, જેનું મૂળ આયોજન નહોતું. જો કે, આ સુવિધાઓ પૂરી પાડવાને કારણે બિલ્ડિંગમાં ભીનાશ આવી ગઈ છે અને બિલ્ડિંગની એકંદર સુંદરતા બગાડી છે. આગ સલામતી એ મુખ્ય ચિંતાનો વિષય છે કારણ કે હાલના આગના ધોરણો મુજબ બિલ્ડિંગની ડિઝાઇન કરવામાં આવી નથી. કેટલાક નવા વિદ્યુત કેબલો સ્થાપિત કરવામાં આવ્યા છે જે સંભવિત આગનું જોખમ હતું.
અપ્રચલિત કોમ્યુનિકેશન ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર: ઈમારતની ઈલેક્ટ્રિકલ, મિકેનિકલ, એર કન્ડીશનીંગ, લાઈટિંગ, ઓડિયો-વિઝ્યુઅલ, એકોસ્ટિક્સ, પબ્લિક એડ્રેસ સિસ્ટમ અને સુરક્ષા ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર ઘણું જૂનું છે અને તેને આધુનિક બનાવવાની જરૂર છે.
સલામતીની ચિંતાઓ: 93-વર્ષ જૂની ઇમારતમાં તેની માળખાકીય મજબૂતાઈ સ્થાપિત કરવા માટે યોગ્ય દસ્તાવેજીકરણ અને મેપિંગનો અભાવ છે. તેની માળખાકીય શક્તિ સ્થાપિત કરવા માટે શારકામ પરીક્ષણો હાથ ધરવામાં ન આવતાં, કારણ કે તે સંસદની કામગીરીને ગંભીરપણે વિક્ષેપિત કરી શકે છે, તેથી ઇમારતને ભૂકંપ પ્રતિરોધક પ્રમાણિત કરી શકાતી નથી. આ ખાસ ચિંતાનો વિષય છે કારણ કે ઈમારતના બાંધકામ સમયે દિલ્હીનું ધરતીકંપનું જોખમ પરિબળ સિસ્મિક ઝોન-II થી સિસ્મિક ઝોન-IV માં બદલાઈ ગયું છે, જે ઝોન-V સુધી વધવાની ધારણા છે.
કર્મચારીઓ માટે અપૂરતી વર્કસ્પેસ: વર્કસ્પેસની વધતી જતી માંગ સાથે, આંતરિક સેવા કોરિડોર ઓફિસમાં રૂપાંતરિત થઈ ગયા, પરિણામે નબળી ગુણવત્તા અને સાંકડી વર્કસ્પેસ. જગ્યાની સતત વધતી જતી માંગને સમાયોજિત કરવા માટે, હાલના કાર્યક્ષેત્રમાં પેટાવિભાગો બનાવવામાં આવ્યા હતા, જેના કારણે ઓફિસ ભીડભાડ બની ગઈ હતી.
આની માંગ ક્યારે થઈ?
લોકસભાના સ્પીકર એટલે કે મીરા કુમારે તારીખ 13.07.2012ના તેમના પત્રો દ્વારા, સુમિત્રા મહાજને તારીખ 09.12.2015ના અને ઓમ બિરલાએ 02.08.2019ના તેમના પત્રોમાં સરકારને સંસદ માટે નવી ઇમારત બાંધવા વિનંતી કરી હતી.
પર્યાવરણ માટે ખાસ કાળજી
નવા સંસદ ભવન માટે, 13 જામુનના વૃક્ષો સહિત 404 વૃક્ષોના પ્રત્યારોપણ માટે વન વિભાગ, GNCT, દિલ્હી પાસેથી પરવાનગી મેળવવામાં આવી હતી. આ વૃક્ષો ઈકો-પાર્કમાં ટ્રાન્સપ્લાન્ટ કરવામાં આવ્યા હતા અને આમાંથી મોટાભાગના (80% થી વધુ) વૃક્ષો જીવંત છે. આ ઉપરાંત ઈકો પાર્ક, N.T.P.C. બાદરપુરમાં વળતરના વાવેતર તરીકે 4,040 વૃક્ષો વાવવામાં આવ્યા હતા.
